„ Tustań” - skalna forteca-gród (wieś Urycz)

Co to jest?

Twierdza Tustan znajduje się w pobliżu wsi Urycz, w 5 km od naszego kompleksu „U Dvori” („Na Dworze”).

Zamek w Tustaniu – to unikalny zabytek historii, archeologii, architektury i przyrody jest rozmieszczony wśród leśnego masywu leśnictwa Podhorodeckiego i wchodzi w skład Państwowego Rezerwatu Historyczno-Kulturalnego „Tustań”.

Tustań – średniowieczna skalna twierdza-gród i urząd celny ІХ– ХVІ wieku, staroruski skalny zespół obronny, resztki którego są rozmieszczone w Ukraińskich Karpatach (Wschodnich Beskidach) w rejonie skolskim obwodu lwowskiego, w pobliżu wsi Urycz, położonej na południe od miasta Borysławia i na południowy wschód od osiedla typu miejskiego – Schodnicy.

Znamienne fakty

Nazwa Tustań ma prasłowiańskie pochodzenie. Według struktury nazwa Tustań jest dwuczłonowa i składa się z komponentów Tu+Stań. Dawne ludowe tłumaczenie pochodzenia nazwy (odnotowane przez polskiego historyka Stanisława Sarnickiego 1585 r.) i współczesna ustna tradycja podają wyjaśnienie nazwy jak „tu stanąć”

W ІХ w. terytorium współczesnej Tustani zasiedlały plemiona Chorwatów.

W końcu Х w. wielki książę kijowski Włodzimierz I Wielki zdobył chorwackie księstwa, utworzone w Posaniu i w basenie Górnego i Średniego Dniestru i Górnego Prutu i dołączył je do Rusi Kijowskiej. W środku XII w. Tustań obok takich miast jak Przemyśl, Dźwinogród, Sanok, Udecz, Gródek, Jarosław, Wiśnia, Gołogóry, Synowódzko, Spas, Sól, Lwów, Drohowyż, Sambor, Tuchla wchodziła do Księstwa Przemyskiego.

Później twierdza była głównym (w tym regionie Karpat) przygranicznym centrum między Księstwem Halicko-Wołyńskim a Węgrami, a po wejściu księstwa w skład Królestwa Polskiego – między Królestwem Polskim a Węgrami. Najdawniejsza pisemna wzmianka o Tustani pochodzi z 1340 r. i znajduje się w pracy polskiego kronikarza Janka z Czarnkowa, który był podkanclerzem polskiego króla Kazimierza ІІІ. W swojej kronice, która obejmuje wydarzenia z lat 1363-1384, wśród miast i grodów ziemi ruskiej, które na nowo umocnił król, wspomina on „w ziemi ruskiej miasto Lamburg, inaczej Lwów, i dwa zamki, zamek Przemyśl, zamek i miasto Sanok, miasto Krosno, Lubaczów, Trębowlę, Halicz, Tustań zamki”. Jeżeli Janko z Czarnkowa niczego nie wspomina o zdobyciu Tustani, to inny polski kronikarz Jan Długosz (1415-1480), wprost wskazuje na to, że w 1340 r. „Król Kazimierz w ciągu jednego roku zdobywa władzę nad całą Rusią”: „Kazimierz…. w dzień urodzenia Jana Chrzciciela ruszył na ruską ziemię i tam opanował miasta i zamki Przemyśl, Halicz, Łuck, Włodzimierz, Sanok, Lubaczów, Trembowlę, Tustań, inne ruskie miasta i twierdze”. Wspomnienia tych dwóch kronikarzy wskazują na to, że Tustań jako twierdza obronna już istniała przed jej zdobyciem przez polskiego króla w XIV w. O tym świadczą i dane badań archeologicznych. Najwcześniejsza dokumentalna wzmianka o Tustani mieści się w bulli papieża rzymskiego Bonifacego ІХ z 15 maja 1390 r. Mowa w niej o przekazaniu przez Władysława Opolskiego miasta Rohatyn, zamków w Olesku i Tustani, z okręgami, chutorami, majątkiem i całymi terenami użytkowymi, a także dziesięcinę soli w Drohobyczu i Żydaczowie dla nowo utworzonej katolickiej diecezji halickiej.

Tustań oprócz obronnej funkcji pełniła też administracyjną i była centrum gminy. O tym świadczy królewski akt darowizny dla wsi Kruszelnicy z 4 listopada 1395 r. W nim wskazuje się, że wieś Kruszelnica gminy tustańskiej, nadaje się do daru wiernym służącym Iwanowi i Damianowi i ich synom z całym dobrem… z lasami, łąkami, łanami, sianokosami.

Z czasem twierdza przechodzi pod władzę polskiej magnaterii i szlachty. Dowodem tego jest królewski akt darowizny z 1539 r. Król na prośbę Jana z Tarnowa daruje Mikołajowi Blizińskiemu i jego dziedzicom „twierdzę Tustań, a właściwie tylko skałę w górach Stryjskich w pobliżu granicy z Węgrami”. Oni zobowiązywali się „własnym kosztem i środkami ten zamek na wspomnianej skale bronić, odnowić, umocnić i podtrzymywać w należnym stanie”. Nie wiadomo, czy była twierdza Tustań odremontowana i umocniona, jednak w 1541 r. Bliziński podarował wieś „Podhorodce i twierdzę Tustań” Janowi z Tarnowa.

Tustań była urzędem celnym. Przez nią przechodziła droga handlowa, którą kupcy wozili sól. Droga szła od Drohobycza przez wieś Tustanowycze, potem przez Tustań i wieś Podhorodce, która była przedmieściem twierdzy, dalej dolinami rzek Stryj i Opór prowadziła do karpackich przełęczy. Stamtąd droga szła do krajów Europy Zachodniej. Na istnienie drogi handlowej wskazują toponimy Podhostyniec, Hostyniec, a także góra Towar. Z kupców załoga Tustani pobierali cło i zabezpieczała im ochronę podczas przewozu ich towarów.

To, że twierdza Tustań istniała włącznie do XVI w., potwierdzają materiały badań archeologicznych i dokumenty: ostatnia znana wzmianka pisemna o twierdzy jest datowana na 1565 r. Jest ona podana w Lustracji Drohobyckiej żupy solnej. Tam wskazuje się: „…w Tustani biorą cło od kupców, którzy idą górami, mijając Drohobycz. Dzierżawa cła…….czyni 14 złotych”.

Stopniowy upadek twierdzy spowodowało kilka czynników:

 1) Ekonomiczny: w XVI w. państwa Europy Centralnej zagospodarowują własne złoża soli, a więc zniknęła potrzeba jej wywozu z Galicji. Tustań traci rolę urzędu celnego.

2) Polityczny: w związku ze stabilizowaniem się politycznych stosunków Polski i Węgier i przesuwaniem polskich granic na wschód, Tustań przestaje odgrywać rolę przygranicznej twierdzy obronnej.

3) Wojskowy: przemiany w wojskowej technice i odpowiednio, w wojskowej taktyce, doprowadziły do utraty obronnego znaczenia zamku.

Skalne miasto-twierdza Tustań zajmuje szczególne miejsce w drewnianym budownictwie średniowiecza.

Podczas badań archeologicznych twierdzy Tustań zebrano ponad 25 tysięcy wykopalisk. Wśród nich drewniane elementy zabudowy, metalowe wyroby, ceramika, szkło, wyroby skórzane.

Naskalne rysunki (petroglify) są wielkim i nieco tajemniczym obszarem zabytków dawnej kultury ludzkości i jej pierwotnej sztuki. W zasadzie w Tustani petroglify są umieszczone na centralnej i największej grupie – Kamień i znajdują się w trudno dostępnych miejscach.

Zainteresowanie naukowe skałami w Uryczu pojawiło się na początku XIX w. W ХХ w. było związane ze studiami krajoznawczymi. W ХХ w. pionierskie badania Tustani przygotowali J.Pasternak, О. Ratycz, P. Rapoport, R.Bahrij. W latach 1971-1978 Mychajło Rożko razem z grupą entuzjastów zrealizował systematyczne pomiary istniejących śladów zabudowy i złożył pierwsze rekonstrukcje twierdzy. Od 1978 roku rozpoczął się jakościowo nowy etap badań Tustani, kiedy na zabytku rozpoczęła prace wyprawa Lwowskiej Obwodowej Organizacji Ukraińskiej Spółki Ochrony Zabytków Historii i Kultury, która w latach 1979 – 1991 była przekształcona w Karpacką Architektoniczno-Archeologiczną Wyprawę Instytutu Społecznych Nauk Akademii Nauk USRR pod kierunkiem Mychajła Rożka.

Як дістатися?

Kompleks skalny i rezerwat znajduje się we wsi Urycz, rejon skoliwski, obwód Lwowski. Możesz wybrać jedną z tras w zależności od transportu, z którego planujesz skorzystać.

1. Samochodem. Odległość ze Lwowa do wsi Urycz jest nieco ponad 100 km. Do wioski można dostać się:

  • przez Schodnicę. Dystans – 110 km.
  • Autostrada Kijów-Czop. W tym przypadku droga będzie miała 118 km. Za wsią Verkhne Synyovydne skręć w prawo za znakami Urycz. We wsi Urycz jechać główną drogą do centrum wsi, a następnie kierować się znakami.

2. Autobusem lub pociągiem. Jeśli zdecydujesz się skorzystać z transportu publicznego, najlepszym sposobem na Urycz jest zorganizowana podróż ze Stryja. Można jednak również dojechać ze Schodnicy (do Urycza 7 km), Truskawca lub Skole.

Współrzędne: 49°11’30.3″N 23°24’33.6″E

(098) 644-82-78

wieś Podhorodce, Rejon Skolski, Obwód Lwowski, ulica I. Franka, 19a

udvori.com.ua@gmail.com